Empowerment en buddy begeleiding

Dit artikel beschrijft buddywerking als een algemene methodiek binnen de hulpverlening om empowerment te bewerkstelligen. Het bouwt verder op de artikelen “Empowerment: definitie en belangrijke deelelementen” en “Werken met een empowerment benadering“. Het artikel vertrekt van het idee dat de buddy optreedt als coördinator van het sociale netwerk van zijn cliënt. Samen met de cliënt tracht de buddy het sociale en maatschappelijke netwerk van de cliënt in beeld te brengen, om vanuit dit netwerk te zoeken naar oplossingen voor de problematiek van de cliënt. Dit leunt eveneens sterk aan bij de werkwijze van Eigen Kracht Conferenties.

Buddy’s stellen mensen in staat om met hun directe omgeving te beslissen wat zij nodig hebben aan hulp en steun om hun problemen te kunnen oplossen. Allereerst gaat de begeleider of buddy in gesprek met de cliënt en zijn gezin, zijn omgeving. Onderwerp is het formuleren van de vraag en het inventariseren van het netwerk. Vervolgens vraagt de coördinator de door de cliënt genoemde mensen uit het netwerk of zij mee willen denken over de vraag en het plan. Ook vraagt hij of zij nog andere mensen kennen die zouden willen meedenken. Zo breidt de kring van mensen zich langzaam uit en ontstaat een ‘informeel’ netwerk aan sociale contacten. In de opvolging en begeleiding staat de door de cliënt geformuleerde vraag centraal. In de eerste fase kunnen hulpverleners worden uitgenodigd om informatie te geven. Daarna volgt een besloten deel waarin de cliënt en zijn omgeving een plan maken. Zo nodig kunnen zij de hulp van de buddy of begeleider hierbij inroepen.

De begeleider of buddy heeft een ondersteunende rol: hij of zij kan de cliënt wijzen op de mogelijkheid om een meeting aan te vragen en kan in het eerste gesprek, informatie geven over de situatie, de gevolgen en de manier waarop hij kan helpen. Het door de cliënt en zijn naasten gemaakte plan is vaak een combina­tie van acties van de cliënt zelf, zijn naasten en professionals. 

Het doel van de buddywerking, begeleiding, is het vergroten van de mogelijkheden om – in samenspraak met het persoonlijke netwerk van de cliënt, uiteenlopende problematiek aan te pakken die zich binnen de leefgebieden manifesteert. De methode richt zich op de mens in zijn geheel inclusief zijn omgeving of steunsysteem en heeft een integraal en flexibel karakter. Welk probleem centraal staat en ook de zeggenschap en regie over de aanpak liggen helemaal bij de cliënt en zijn naasten. In het helder krijgen van de aanpak en organiseren van de meeting, krijgt de cliënt ondersteuning van de buddy. De buddy kan als coördinator mogelijkheden bieden, om de samenwerking van de cliënt met zijn sociale netwerk op poten te zetten. Het betrekken van anderen bij het maken van een plan voor de toekomst is een directe manier om de leefwereld te vergroten.

De praktijk biedt door middel van een meeting, een platform voor dialoog. De buddy heeft een terughoudende rol maar is wel aanwezig als dat nodig is. Hij of zij kan op die manier voorwaarden voor dialoog creëren als daar aanleiding toe is. Ook het vaststellen van bodemeisen kan helpen een kader te scheppen waarbinnen dialoog makkelijker tot stand komt . De opzet stimuleert steun door de omgeving voor het op gang brengen van veranderingsprocessen. Maar ook het bereiken van zelf-gekozen ondersteuning door professionals kan deel uitmaken van het plan. Hoe de begeleiding en het uiteindelijke plan eruit zien, hangt volledig af van het soort problematiek en de dynamiek van de samenwerking. Het is te verwachten dat mede door de begeleiding van de buddy, het uiteindelijk plan werkelijk haalbaar en uitvoerbaar is.

De rol van de buddy, of begeleider, is essentieel in deze praktijk. Een mogelijk discussiepunt is of de buddy voldoende tools, begeleiding en samenwerking kan bieden om iets te kunnen doorbreken. Heeft de buddy voldoende deskun­digheid in huis om op een integrale en toegewijde manier naar de betrokkenen en het probleem te kijken? Weet de buddy een balans te vinden tussen ingrijpen in de situatie en afwachten? Is de buddy in staat steun te bieden waar nodig en tijdig door te verwijzen?

Het feit dat het netwerk een essentiële rol in deze praktijk speelt, is een empowerend element. Maar of het daadwerkelijk werkt, hangt af van de mogelijkheid, bereidheid en kundigheid van het netwerk om een veranderingsproces te ondersteu­nen. Dat zal niet overal vanzelfsprekend zijn. Bovendien is het niet vanzelfsprekend dat er altijd een gelijkwaardig en opbouwend gesprek kan ontstaan tussen alle betrokkenen tijdens een meeting.

Het is de vraag of een werkelijke dialoog in zo’n setting mogelijk is. Hoe worden de voorwaarden daarvoor gewaarborgd? Hoe voorkom je een overoptimistische benadering? Tot slot is het een discussiepunt of een dergelijke aanpak voldoende continuïteit biedt om het veranderingsproces te waarborgen. Is een eenmalige meeting genoeg? Hoe wordt er omgegaan met dieperliggende oorzaken van de problematiek en mogelijke terugval?

Empowerment omvat dus niet alleen competente begeleiders, maar ook competente organisaties die hun medewerkers in hun ‘empowerende’ opdracht ondersteunen. De organisatie dient het zelf-empowerment van medewerkers te stimuleren en de nodige randvoorwaarden hiervoor te creëren. Dit kan bijvoorbeeld door een gedragen missie, inter- of supervisie, vorming, voldoende personeel en middelen. Ook samenwerking tussen diverse teams en netwerking met andere organisaties is aan de orde. Tenslotte is er de relatie met de ruimere omgeving waarbij de organisatie probeert om invloed en controle uit te oefenen, bijvoorbeeld door het beïnvloeden van de politiek en zijn uitvoering, het richting geven aan de besteding van de middelen.

——————————————————————————–

Meer weten?

• Baumeister, R.F., Bratslavsky, E., Muraven, M., en Tice, D.M. (1998), Ego depletion: Is the active self a limited resource? Journal of Personality and Social Psychology, 74.
• Boevink W., Plooy A. en van Rooyen S. (eds., 2006), Herstel, empowerment en  ervaringsdeskundigheid SWP Utrecht.
• Deegan P. (2006), Ik ben geen psychiatrische ziekte! Herstellen van schizofrenie. In: Boevink, Plooy & van Rooijen (red.), Passage-cahier: Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid van mensen met psychische aandoeningen. Uitgeverij SWP, Amsterdam; p.9-13.
• Driessens K, Van Regenmortel T. (2006), BIND-KRACHT in armoede. Leefwereld en hulpverlening. LannooCampus, Leuven
• Fox H, Knooren J, Melman-de Rijcke J, Schalken P, en Wittenberg F. (2009), Familie als Bondgenoot; Een ontdekkingsreis van 4 jaren. Te verschijnen in Tijdschrift voor Rehabilitatie
• Geraerts E., Mentaal Kapitaal, Lannoo, Leuven.
• Halsema, A. en Jacobs G. (2002), Over kracht gesproken, empowerment en diversiteit in zorg en welzijn, UvH, Utrecht.
• Hogan, C. (2000), Facilitating Empowerment, a handbook for facilitators, trainers & individuals, Kogan Page Lt., London.
• Jacobs G, Braakman M, en Houweling J. (2005), Op eigen kracht naar gezond leven. Empowerment in de gezondheidsbevordering: concepten, werkwijzen en onderzoeksmethoden. Universiteit voor Humanistiek, Utrecht
• Kerkhofs R, en Van Regenmortel T. (2005), Versterkend werken door nieuwe vormen van liaisons. Methodiekontwikkeling voor de bevordering van de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg voor personen die in armoede leven. HIVA-K.U.Leuven, Leuven
• Meulmeester M. en Weekers S. (2003), De Kunst van het ondersteunen, de helpende hand voor cliëntinitiatieven, VSB cliëntsupport NIZW, Utrecht
• Miller, H.C., Pattison K.F., DeWall C.N., Rayburn-Reeves R., en Zentall, T.R. 2010), Self-control  without a “self”? Common self-control processes in humans and dogs. Psychological Science, 21.
• Nederlandse Patiënten / Consumenten Federatie (samensteller H.G. Blaauwbroek, 1997), Symposium ´Empowerment´. Van mondigheid naar eigenwaarde 9 juni 1997, verslag, Utrecht.
• Paes M. (2008), Wijkgezondheidswerk. Een studie naar 25 jaar wijkgericht werken aan gezondheid in Den Bosch-Oost. Academisch proefschrift, Universiteit Amsterdam, Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen
• Plooy A. (2006), Proloog. In: Boevink, Plooy & van Rooijen (red.), Passage-cahier: Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid van mensen met psychische aandoeningen. Uitgeverij SWP, Amsterdam; p.9-13.
• Penninx K., et al., Empowerment van kwetsbare mensen (cahier Wmo, Welzijnswerk als partner bij zelfstandigheid)
• Royers, T., de Ree L. en Verbeek G., (red., 1998), Empowerment, eigenmachtig worden in de hulpverlening, NIZW, Utrecht
• Van Regenmortel T. (2002), Empowerment en Maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede. Acco, Leuven/Leusden
• Van Regenmortel T. (2008), Empowerment in de zorg. Krachten en kwetsbaarheden. In: de Welzijnsgids Methodiek, Afl.67(januari), Reg.1-Reg.24 (p.111-134).