Loopbaanbegeleiding in het onderwijs

Dit artikel geeft een samenvatting van het boek “Leren kiezen / kiezen leren” van de auteurs Frans Meijers, Marinka Kuijpers & Annemie Winters, een literatuurstudie naar loopbaanoriëntatie en -begeleiding in opdracht van het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo-Nederland). Het boek biedt een inzichtelijk overzicht van ruim dertig jaar onderzoek en theorievorming rond loopbaanontwikkeling en -begeleiding in het onderwijs. 

Traditioneel wordt de begeleiding die zich richt op de leer- en beroepsloopbaan van de leerling aangeduid als studie- en beroepskeuzebegeleiding. De nadruk lag op de begeleiding van studiekeuzes, waarbij vrijwel altijd het concept ‘informed choice’ centraal stond (Meijers, 1995).   Met betrekking tot studie- en beroepskeuze overheerst zowel in het onderwijs als in het beleid het zogenoemde matchingsmodel, dat al in 1909 is geformuleerd door Frank Parsons. In dit model draait alles om het geven van goede (lees: betrouwbare) informatie over de loopbaanwensen en de capaciteiten van de leerling enerzijds en over de eisen die het vervolgonderwijs en specifieke banen/beroepen stellen anderzijds. Impliciet wordt ervan uitgegaan dat leerlingen (en hun ouders) gemotiveerd en in staat zijn om op basis van deze informatie een ‘passende keuze’ te maken voor een vervolgopleiding of beroep.

Juist omdat de studie- en beroepskeuze traditioneel vooral aandacht kreeg van psychologen, is er veel theorievorming en onderzoek dat de keuzeproblematiek thematiseert vanuit ontwikkelingspsychologisch perspectief. Centraal in deze benadering staat het concept ‘keuzerijpheid’. De afgelopen vijftien jaar is deze benadering echter steeds meer ter discussie komen te staan. In toenemende mate wordt gepleit voor een benadering waarin de leerling niet als een passief (informatie verwerkend) maar als actief  (lerend) subject centraal staat (Blustein, 2006). Het begrip ‘zelfsturing’ komt meer centraal te staan.

De auteurs beargumenteren dat leerlingen op school te maken hebben met een lastig keuzeproces. Ze moeten uit complexe en veelvormige informatie al vroeg in hun schoolloopbaan beslissingen nemen, die voor de lange termijn gevolgen hebben. Jongeren moeten daarbij geholpen worden, omdat ze onvermijdelijk niet alle alternatieven kennen die goed bij hun voorkeuren passen en soms inschattingsfouten maken bij het maken van keuzes. Zij moeten leren hun kennis, ervaring en emoties in te zetten voor hun loopbaanontwikkeling. Dat vraagt om zelfvertrouwen en bewustwording, zonder dat ze te veel lastig worden gevallen door externe belemmeringen. Hieruit volgt dat jongeren het beste af zijn als ze zelf vragen leren stellen over hun eigen toekomst. Dat is het eenvoudigste als ze daartoe door anderen worden uitgedaagd. Dat legt de verantwoordelijkheid voor de levensloop niet alleen bij de jongeren zelf, maar ook bij ouders, begeleiders, docenten en decanen. Ze moeten met de jongeren in dialoog gaan en hen proberen te wijzen op de kansen en mogelijkheden. Daarnaast moeten zij met de jongeren de verschillende aspecten van hun eventuele beroepskeuze trachten duidelijk te maken.

In de praktijk wordt de relatie tussen begeleider en leerling vooral gestuurd door de begeleider. Leerlingen geven aan dat er weinig sprake is van een echte loopbaandialoog. Het gesprek behandelt vooral de studievoortgang; er is weinig sprake van aanzetten tot reflectie en actie.  Wereldwijd komen onderzoekers tot de conclusie dat studie- en loopbaanbegeleiding in het onderwijs positieve effecten heeft op schoolprestaties en studieloopbaanontwikkeling. In de veelheid van theorieën en onderzoeken blijken twee soorten interventies steeds effectief voor de verschillende doelen: laten ervaren op basis van eigen vragen of praktijk- en vraaggerichtheid van het onderwijs, en gesprekken hier-over gericht op de toekomst in de vorm van een dialoog.

Uit de literatuurstudie distilleren de auteurs een aantal aanbevelingen.  Realiseer een krachtige loopbaangerichte leeromgeving. Centraal moeten levensechte praktijkproblemen staan, liefst met levensechte probleemeigenaren, waaraan de leerling met enige vrijheidsgraden kan werken. De theorie moet ‘just in time’ en ‘just enough’ worden aangereikt wanneer leerlingen daaraan tijdens de oplossing van de praktijkproblemen behoefte hebben. Ook moet de leeromgeving meer tijd maken voor dialoog: de leerling moet de kans krijgen om zijn / haar ervaringen in het praktijkgestuurde onderwijs van persoonlijke zin en van maatschappelijke betekenis te voorzien. Daarvoor is een dialoog tussen docent/studieloopbaanbegeleider en leerling noodzakelijk. Beter zou het zijn om in de dialoog ook de praktijkopleider te betrekken. Ten slotte moet de leeromgeving keuzemogelijkheden bieden, zodat de leerling in staat wordt gesteld de competentie ‘loopbaanvorming’ te ontwikkelen.

Investeer in training van docenten. Het kunnen voeren van een loopbaan-dialoog is een essentieel onderdeel van een loopbaangerichte leeromgeving. Het is nodig om fors te investeren in het trainen van docenten daarin.   Realiseer een samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven op basis van een gedeelde verantwoordelijkheid. Een krachtige loopbaan leeromgeving is alleen te realiseren wanneer onderwijs en bedrijfsleven intensiever samenwerken dan nu het geval is.   Investeer in collectieve leerprocessen rond loopbaan-leren. Het realiseren van een krachtige loopbaangerichte leeromgeving impliceert een cultuurverandering.

——————————————————————————–

Literatuur

• Argyris, C. & Schön, D.A. (1996). Organizational Learning II. Reading: Addison- Wesley.
• Arthur, M.B., Inkson, K. & Pringle, J. (1999). The New Careers – Individual Action and Economic Change. London: SAGE Publications.
• Bailey, T.R., Hughes, K.L. & Moore, D.T. (2004). Working Knowledge. Work-Based Learning and Education Reform. New York: RoutledgeFarmer.
• Bruner, J. (1990). Acts of meaning. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Castelijns, J., Koster, B. & Vermeulen, M. (2009). Vitaliteit in processen van collectief leren. Samen kennis creëren in basisscholen en lerarenopleidingen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
• Chiva, R., Alegre, J. & Lapiedra, R. (2007). Measuring organisational learning capability among the workforce. International Journal of Manpower, 28 (3/4), 224-242.
• Collinson, V., Cook, T.F. & Conley, S. (2006). Organizational learning in schools and school systems: improving learning, teaching, and leading. Theory into practice, 45 (2), 107-116.
• Dam, E. van, Meijers, F. & Hövels, B. (2007). Met Metopia onderweg. De juiste koers gevonden? Nijmegen: Kenniscentrum Beroepsonderwijs-Arbeidsmarkt.
• Easterby-Smith, M., Crossan, M. & Nicolini, D. (2000). Organizational learning: debates past, present and future. Journal of Management Studies, 37 (6), 783-796.
• Fenwick, T. (2008). Understanding relations of individual-collective learning in work: a review of research. Management Learning, 39 (3), 227-243.
• Garavan, T.N. & McCarthy, A. (2008). Collective learning processes and human resource development. Advances in Developing Human Resources, 10 (4), 451-471.
• Geijsel, F. & Meijers, F. (2005). Identity learning: the core process of educational change. Educational Studies, 31 (4), 419-430.
• Geijsel, F., Meijers, F. & Wardekker, W. (2007). Leading the process of reculturing: roles and actions of school leaders. The Australian Educational Researcher, 34 (3), 124-150.
• Hensel, R. (2009). Attitudes and the attribution of meaning concerning competence development for professionals in higher vocational education. (submitted).
• Hensel, R. (2010). The sixth sense in professional development. A study on the role of personality, attitudes and feedback concerning professional development. Ph.D. thesis. Enschede/Den Haag: Universiteit Twente/De Haagse Hogeschool.
• Holland, J.L. (1973, 1997). Making Vocational Choices: A Theory of Careers. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Holland, J.L. (1982). Some implications of career theory for adult development and aging. Paper presented at American Psychological Association convention, Washington D.C.
• Illeris, K. (2002). The three dimensions of learning. Frederiksberg: Roskilde University Press.
• Kuijpers, M. (2008). Loopbaandialoog: over leren kiezen (en) leren praten. In M. Kuijpers & F. Meijers (Red.), Loopbaanleren: onderzoek en praktijk in het onderwijs (pp. 241-261). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
• Kuijpers, M., Meijers, F. & Bakker, J. (2006). Krachtige loopbaangerichte leeromgevingen in het (v)mbo: hoe werkt het? Driebergen: Het Platform Beroepsonderwijs.
• Kuijpers, M., Meijers, F. & Winters, A. (2008). Loopbaanleren in het Noord-Oost Brabantse vmbo. Oss/Veghel: ROC De Leijgraaf.
• Kuijpers, M. & Meijers, F. (2009). Loopbaanleren en -begeleiden in het hbo. Den Haag: Platform Bèta Techniek.
• Kuijpers, M. & Meijers, F. (2009b). Resultaten van de 2e meting in het Regio College naar de ontwikkeling van loopbaancompetenties. Zaandam: Regio College.
• Latham, G.P. & Locke, E.A. (1991). Self regulation through goal setting. Organisational Behaviour and Human Decision Processes, 73, 753-772.
• Law, B., Meijers, F. & Wijers, G. (2002). New perspectives on career and identity in the contemporary world. British Journal of Guidance and Counseling, 30 (4), 431-449.
• Meijers, F. (2004). Het verantwoordelijkheidsdilemma in het beroepsonderwijs. Handboek Effectief Opleiden, 10.4/1.01-1.45. Den Haag: Elsevier Bedrijfsinformatie.
• Meijers, F., Kuijpers, M. & Bakker, J. (2006). Over leerloopbanen en loopbaanleren. Loopbaancompetenties in het (v)mbo. Driebergen: Het Platform Beroepsonderwijs.
• Meijers, F. & Kuijpers, M. (2007). De creatie van een krachtige loopbaange-richte leeromgeving: monoloog, dialoog of trialoog? Handboek Effectief Opleiden, 44, 129-141.
• Mittendorff, K., Jochems, W., Meijers, F. & Brok, P. den (2008). Differences and similarities in the use of the portfolio and personal development plan for career guidance in various vocational schools in The Netherlands. Journal of Vocational Education and Training, 60 (1), 75-91.
• Mittendorff, K. (2010). Career conversations in senior secondary vocational education. Ph.D. thesis. Eindhoven: TU/e Eindhoven School of Education.
• Ouden, M. den (1992). Transfer na bedrijfsopleidingen. Dissertatie. Utrecht: Universiteit Utrecht.
• Parsons, F. (1967, oorspronkelijke uitgave 1909). Choosing a Vocation. New York: Agathon Press.
• Quinn, R.E. (1991). Beyond Rational Management. Mastering the Paradoxes and Competing Demands of High Performance. San Francisco: Jossey-Bass.
• Riele, K. te (2006). Youth ‘at risk’: further marginalizing the marginalized? Journal of Education Policy, 21 (2), 129-145.
• ROA (2008). Studie- en beroepskeuze in de overgang van vmbo naar mbo. Analyses op de VO monitor. Maastricht: Universiteit Maastricht.
• Rowe, A. (2008). Unfolding the dance of team learning: a metaphorical investigation of collective learning. Management Learning, 39 (1), 41-56.
• Savickas, M. (2002). Career Construction: A developmental theory of vocational behaviour. In D.A. Brown (Ed.), Career choice and development (4th ed., pp. 149-205). San Francisco: Jossey-Bass.
• Savickas, M. (2005). The theory and practice of career construction. In S.D. Brown & R.W. Lent (Eds.), Career development and counselling: Putting theory and research to work (pp. 42-70). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
• Shotter, J. (1993). Cultural Politics of Everyday Life: Social Constructionism, Rhetoric, and Knowing of the Third Kind (CP). Toronto: Toronto University Press.
• Smith, K., Clegg, S., Lawrence, E. & Todd, M.J. (2007). The challenges of reflection: students learning from work placements. Innovations in Education and Teaching International, 44 (2), 131-141.
• Wijers, G. & Meijers, F. (1996). Career guidance in the knowledge society. British Journal of Guidance and Counselling, 24 (2), 185-198.
• Winters, A. (2008). Hoe vraaggericht werken? Loopbaanleren in beroepsprak-tijkvorming op mbo-niveau. In M. Kuijpers & F. Meijers (Red.), Loopbaanleren: onderzoek en praktijk in het onderwijs (pp. 191-208). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
• Winters, A., Meijers, F., Kuijpers, M. & Baert, H. (2009). What are Vocational Training Conversations about? Analysis of Vocational Training Conversations in Dutch Vocational Education from a Career Learning Perspective. Journal of Vocational Education and Training, 61 (3), 247-266.
• Zijlstra, W. & Meijers, F. (2006). Hoe spannend is het hoger beroepsonderwijs? TH&MA – Tijdschrift voor Hoger Onderwijs & Management, 13 (2), 53-60.