Wat is vrijwilligerswerk?
De Belgische Wet betreffende de rechten van vrijwilligers uit 2005 omschrijft vrijwilligerswerk als ‘een activiteit die onbezoldigd en onverplicht wordt verricht voor één of meerdere andere personen, voor een groep, organisatie of de samenleving als geheel en dit buiten het familie- of privéverband en niet in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of statutaire aanstelling‘ (art.3§1).
In de praktijk wordt het begrip vrijwilligerswerk veel breder ingevuld. Niet alleen de ‘onverplichte’ component van de klassieke definitie van vrijwilligerswerk vervaagt, er komt ook een steeds grotere nadruk te liggen op de wederkerigheid en beloning (niet financieel) voor de vrijwilligers. Mantelzorg, buurtinitiatieven, lidmaatschap zonder inzet en stages zijn soms vormen van vrijwillige inzet die ook meegerekend worden onder de noemer van vrijwilligerswerk.
Hoeveel mensen doen vrijwilligerswerk?
De Koning Boudewijnstichting heeft in 2015 een grootschalig onderzoek uitgevoerd waarbij 10.000 Belgen werden bevraagd over hun engagement als vrijwilliger. Uit het onderzoeksrapport (Het vrijwilligerswerk in België, kerncijfers) blijkt dat 13,9 % van de Vlamingen aan vrijwilligerswerk doet in organisaties, dat is ongeveer één op acht. Wanneer vrijwilligers buiten organisaties worden meegerekend, bijvoorbeeld burgerinitiatieven, komt dat op een totaal van 20.1% in Vlaanderen, iets meer dan 1 miljoen mensen.
Eerder dan tijd, geeft de Vlaming geeft vaker geld en materiële zaken. Bijna acht op de tien Vlamingen geeft financiële steun aan een maatschappelijke organisatie of een goed doel. Ruim zeven op de tien schenkt goederen (kleding, bloed). Minder dan 10% geeft op geen enkele manier aan de maatschappij: geen vrijwilligerswerk, geen geld en geen goederen.
Hoeveel uren?
Ongeveer de helft van de vrijwilligers doet één keer per jaar of occasioneel vrijwilligerswerk. De andere helft is wekelijks of maandelijks actief. 2,1% doet elke dag vrijwilligerswerk. Gemiddeld zet een vrijwilliger zich wekelijks 4 uur in. Jongeren van 20 tot 24 jaar besteden het meeste aantal uren aan vrijwilligerswerk. Vervolgens daalt dit geleidelijk bij 30 tot 39-jarigen die volop in het gezins- en beroepsleven staan. Het stijgt weer vanaf 55 jaar, op het moment dat veel mensen stilaan weer over meer vrije tijd beschikken. Het totale aantal onbetaalde prestaties in België bedraagt jaarlijks 221.2 miljoen uren. Dit komt overeen met 4.1% van het jaarlijkse volume betaald werk, of zo’n 130.000 voltijdse equivalenten.
Wie doet vrijwilligerswerk?
Mannen en vrouwen zijn even sterk vertegenwoordigd. Mannen doen meer vrijwilligerswerk in de sportsector. Vrouwen zijn vaker actief in onderwijs, onderzoek en vormingsinstellingen. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen in de sectoren gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening.
Het aantal vrijwilligers per leeftijdscategorie komt overeen met hun aandeel in de Belgische bevolking. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, engageren ouderen zich in verhouding niet méér dan jongeren. Door de vergrijzing vormen de senioren in België wel de grootste groep vrijwilligers in absolute cijfers: ongeveer één vrijwilliger op vier is ouder dan 60 jaar.
Hoe hoger je opleiding, hoe groter de kans dat je vrijwilligerswerk doet. Het percentage vrijwilligers stijgt met het behaalde diploma. 58% van de vrijwillige activiteiten in België worden verricht door mensen met een diploma hoger onderwijs. 57% van het totale aantal vrijwilligers heeft een baan. Zoeken naar tactieken om vrijwilligerswerk aantrekkelijker te maken voor mensen met een lagere opleiding of een lagere socio-economische situatie is essentieel, vermits het voor hen ook de deur opent naar sociale netwerken en competentie-ontwikkeling.
Wat doen vrijwilligers?
Meer dan de helft van de vrijwilligers focust zich op slechts één enkele vrijwilligersactiviteit en zo’n 80% van hen zijn in slechts één enkele organisatie actief. Vrijwilligers zijn en blijven dus over het algemeen monogaam en dat is goed nieuws voor organisaties.
Vrijwilligers zijn vooral actief in persoonsgebonden domeinen. Vier sectoren bundelen zo’n 7 vrijwillige activiteiten op 10: sport (24.5%), cultuur en socio-culturele activiteiten (19.9%), maatschappelijke dienstverlening (19.7%) en onderwijs (16.8%). De geringe aanwezigheid van de gezondheidssector is toe te schrijven aan het feit dat vrijwilligers doorgaans niet over de nodige competenties beschikken.
Internationale vergelijkingen
Waar situeert België zich in vergelijking met andere landen inzake vrijwilligerswerk? Door de verschillende omschrijvingen van wat vrijwilligerswerk inhoudt en verschillen in gehanteerde onderzoeksmethoden moeten deze internationale vergelijkingen met de nodige omzichtigheid worden benaderd. Algemeen behoort België niet bij de toppers van Europa. Verklaringen kan men zoeken in culturele verschillen, of ook op sociaal en politiek vlak. In België is er met de komst van de vrijwilligerswet heel wat regelgeving en papierwerk bij gekomen, en kunnen mensen die werkloos zijn pas vrijwilligerswerk doen na toestemming van de RVA.
——————————————————————————————————————————————–
Meer leren?
gebaseerd op Laura van Selm, Vrij&Willig. Vrijwilligers werven. Onderzoek in opdracht van ArmenTeKort.
- presentatie Lesley Hustinx op studiedag van het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk (2 maart 2016): Vrijwilligen Vlamingen intensief?
- Lesley Hustinx, Michel Marée, Lieselot De Keyser, Loes Verhaeghe, Virginie Xhauflair (2015), Het vrijwilligerswerk in België: kerncijfers, Koning Boudewijnstichting